Edilgen Fiil
Türkçede yedi tane sıfat fiil eki vardır. Bunlar: -An, DIK, AcAK, -Ar, mAz, -mIş ve -AsI’dır. Sıfat fiiller fiillere eklenerek bu fiillerden sıfatlar ve kalıcı isimler türetirler.
Sıfat: İsimlerin önüne gelerek onları niteleyen kelimelerdir. Örneğin: mavi elbise, soğuk su, yaramaz çocuk, çalışkan öğrenci. Eğer özel bir durum anlatmak istiyorsak sıfat fiil eklerini kullanmamız gerekmektedir.
-An sıfat fiil ekinin görevi geniş, şimdiki ve geçmiş zamanlı cümlelerde ismin (öznenin) fiilini onun sıfatı haline getirmektir. Örneğin, bir adam bana selam verdi ve ben o adamı tanımıyorum. Ben hangi adamı tanımıyorum? Bana selam veren adamı tanımıyorum.
Türkiye’de 5 iş adamı otomobil üretmeye başladı. Devlet bu iş adamlarına destek veriyor.
Devlet hangi iş adamlarına destek veriyor?
Devlet, otomobil üretmeye başlayan iş adamlarına destek veriyor.
İstanbul’da bu yıl on beş bin yabancı öğrenci burslu olarak eğitim görüyor. Bu öğrencilere geçen hafta sonu bir konserde bir araya geldi.
Hangi öğrenciler bir araya geldi?
İstanbul’da burslu olarak eğitim gören on beş bin öğrenci geçen hafta sonu konserde bir araya geldi.
Hırsızlar bir kuyumcudan yirmi kilo altın çaldı. Polisler kısa sürede bu hırsızları yakaladı?
Polisler hangi hırsızları yakaladı?
Polisler, bir kuyumcudan yirmi kilo altın çalan hırsızları yakaladı.
Çocuklar marketin önünde oturuyor ve dondurma yiyorlar.
Hangi çocuklar dondurma yiyor?
Marketin önünde oturan çocuklar dondurma yiyor.
Eğer öğrenciler derse on beş dakikadan fazla geç kalırsa öğretmenimiz bu öğrencileri derse almıyor.
Öğretmenimiz hangi öğrencileri derse almıyor?
Öğretmenimiz, on beş dakikadan fazla geç kalan öğrencileri derse almıyor.
Bazı otobüsler bu durakta durmuyor. Bu otobüslerin isimleri durağın üstünden yazıyor.
Hangi otobüslerin isimleri durağın üstünden yazıyor?
Bu durakta durmayan otobüslerin isimleri durağın üstünde yazıyor.
-An sıfat fiil eki edilgen fiillere geldiğinde sıfattaki işi isim değil başka bir özne yapmaktadır.
Düğünde çalınan müzikleri çok beğendim. (“çalınan müzik” çalmak fiilini “müzik” yapmıyor. Başka bir özne yapıyor.)
Araştırmalara göre Türkiye’de en çok pişirilen yemek kuru fasulye yemeği ve pilavdır.
-An sıfat fiil eki ile oluşturulmuş bir sıfatı, eğer isim biliniyorsa, arkasına isim getirmeden de kullanabiliriz. Ancak, isme gelen çekim eklerini sıfata eklememiz gerekir.
Metroya binerken inen yolculara öncelik veriniz. / Metroya binerken inenlere öncelik veriniz.
Bu sınavı geçemeyen öğrencilere tekrar sınav yapılacak. / Bu sınavı geçemeyenlere tekrar sınav yapılacak.
Müdür Bey, hafta sonu fazla mesai yapan işçileri odasına çağırıyor. / Müdür Bey, hafta sonu fazla mesai yapanları odasına çağırıyor.
-An sıfat fiil eki ile türetilmiş kalıcı isimler de bulunmaktadır. Örneğin: Çalışan (işç
Türkçe cümlelerde işi (fiili) yapan kişinin (öznenin) belirtilmemesi durumunda cümledeki etken (aktif) fiilleri “-(I)l” ve “-(I)n” ekleri kullanılarak edilgen (pasif) hale getiriyoruz. Edilgen fiillerin kullanıldığı yerler şu şekildedir;
- Cümlede kişinin değil olayın vurgusu varsa;
İstanbul 1453 yılında fethedildi.
Ampul 1880 yılında icat edildi.
- Cümlede fiili yapan kişi bilinmiyorsa
Dün akşam komşumuzun evi soyuldu.
Caddenin sonuna yeni bir bina yapılıyor.
- Cümlede fiili yapan kişiyi söylemek gerekli değilse;
Maçtan sonra stadyum üç saatte temizlendi. (Stadyumu temizlikçilerin temizliyor.)
Fabrikada çıkan yangın bir türlü söndürülemedi. (Yangını itfaiyeciler söndüremedi.)
- Doğa olaylarında ve kendiliğinden gerçekleşen durumlarda;
Sonbaharda ağaçların yaprakları dökülür.
Buzdolabındaki yiyeceklerin hepsi bozulmuş.
Not: Cümlede edilgen fiil kullanıyorsak belirtme eki “-I” kullanamayız.
Arabanın kapısını açtım. (Etken Fiil)
Arabanın kapısı açıldı. (Edilgen Fiil)
Cümlede hem edilgen fiil hem de özne kullanmak istiyorsak özneden sonra “tarafından” kelimesini getirmemiz gerekiyor.
Telefon 1876 yılında Graham Bell tarafından icat edildi.
Kar nedeniyle okullar valilik tarafından bir gün tatil edildi.
Not: Cümledeki “tarafından” kelimesinin öznedeki şahsa göre iyelik eki değişebilir.
Benim tarafımdan
Senin tarafından
Onun tarafından
Bizim tarafımızdan
Sizin tarafınızdan
